I Borghi di Octavia
Casalgrass
L’eva, sorgiss ëd vita. Ancheuj, costumà a l’eva corenta ën ca e a la soa pien-a disponibilità, i pijoma për bon ch’a sia parèj; ma fin-a a quàich desen-a d’agn fa l’eva a j’era për dabon ël prinsipi ‘d tut. Da bèive, as capiss, ma nen mach: l’eva a l’é indispensabila për bagné ij camp e për boré le bestie. Ma l’eva a servìa ‘dcò come energìa, për fé bogé le pale dij mulin. E l’eva dle rivere e dij lagh a stërmava richësse come pess e sabia, antant che dzora ‘d chila as truvavo le figùre professionaj dij barcareuj e dij traghetator. E da le rivere a partìo le bialere che, con le soe ciuse regolamentà ën manera rìgida (e càusa ‘d ruse), a portavo l’eva për tut ël teritòri, e con chila la vita.
L’eva: ën soget ch’a treuva spassi a Casalgrass come ën tuj ij pais d’Octavia. Ël Pò maestos, ël Varàita e ‘l Màira, ma bele le senten-e ‘d chilòmetri ‘d canaj e arianòt, artifissiaj e naturaj, ch’a porto vita e sostanse seguend le legi dla fìsica e dla natura.
«Ël viagiator che, surtì da Turin, a passa da la stra provincial ëd Salussi, anviron për tranta chilòmetri, oltrepassà ël Pò a s’ambat ënt ën vilagi modest popolà da milasinghsent abitant. A l’é Casalgrass. La rivera real ch’a lo dësfend a nòrd, na tor a levant, a mesdì press che ël Castel antregh dl’età ëd mes ëd Carpenëtta, a ponent da ùltim ël palass o, vardandlo da bin, pitòst ca fòrta che abitassion sivil dij sò sgnor primitiv squasi a t’invito a arserchene l’origin e le vicende sivij, politiche e religiose dël passà.»
(Prevòst Gioann Batista Cerva, Il villaggio di Casalgrasso, 1929)
Dëscheurbe Casalgrass
Ën borgh nassù dl’ann Mila. Cost a l’é Casalgrass, pais con na stòria longa e anciarmanta, ch’as treuva davzin a tre rivere (Pò, Màira e Varàita) e che da sempi a gava da la fecondità dla tèra la soa richëssa.
Pais agrìcol, da sempi, ch’a l’ha vist cambié, ënt j’ùltimi sent agn, tipologìe e modalità dj’atività produtive: la càuna, la menta, l’anlevament dij bigat e dij bovin a son stàit arlevà dai cereaj, da la sòja e da la fruta. Ma l’ànima agrìcola a resta, con produssion ëd qualità sempe neuve e, sovens, recùper ëd coltivassion tradissionaj.
Ën pais che a j’era ‘dcò al sénter dle vie trafigà ëd comunicassion ëd costa fëtta ‘d Piemont al confin tra le provinse ‘d Turin e Coni, a lë sboch dle valade ënt la pianura: già dël 1880 ël tramvaj Turin-Morëtta a fërmava bin doe vire ën pais.
Palass Comunal
Castel ëd Carpenëtta
Santuari dla Madonina
Casafòrt
Cesa ‘d San Ròch
Cesa parochial ëd San Gioann
Cesa dij Batù
Cesa ‘d Santa Cros
Lagh dla Gava
Casalgrasso si racconta
Ël pont a l’é stàit costruì dl’Eutsent, quand che ël cors dla rivera a l’é stàit modificà drissand le numerose anse responsabile dle frequente inondassion ch’a tocavo ‘l pais.