I Borghi di Octavia

Morëtta

Ël cambiament a l’é a l’orìgin dl’evolussion. Tut as trasforma, e minca ròba gropà a l’òm a lo fa ancor pì ën pressa. Ënt j’ùltim 150 agn ël progress tecnològich a l’ha comportà n’acelerassion ëd minca aspet dla vita mai vëddùa prima ënt la stòria dël géner uman. La coltivassion dla tèra a travers la fòrsa motriss dle bestie a l’é dëstissasse a vantagi dl’usagi ‘d trator e màchine; la chìmica, la fìsica, la genética a l’han sempe pì possà la trasformassion dij prodòt dla tèra ën prodòt industriaj, ch’a sio formagg, carn, làit o sòja. Ij mësté tradissionaj a esisto pì nen come element dël panorama econòmich, mentre che a son diventà element dël panorama coltural.

Tut a cambia.

Ma se la tecnologìa e la formassion a deuvo giutene a vive mej, d’àuta part i duvoma nen dësmentié chi che j’ero e come i l’oma fàit a rivé fin-a a sì. Octavia e Morëtta a në mòstro ëdcò sòn.

«Ël pais a l’ha ëd gròsse richësse artìstiche, prima tra tute ël magnìfich e imponent santuari dla Madòna dël Pilon, ch’a l’ha ispirà devossion ën tut ël Piemont.»

Dëscheurbe Morëtta

L’orìgin ëd Morëtta a l’é bon ben antica: se ij prim document scrit che a na testimonio l’esistensa a son dl’età ëd mes, le testimonianse pì antiche ‘d presensa uman-a trovà ën sël teritòri comunal d’ancheuj a son datàbile almeno a l’época roman-a.

Come tuj ij pais dël teritòri, ënt l’àuta età ëd mes Morëtta a passava da ën cit feudatari local a n’àut; peui finalment dël 1362 a vintro ën sena ij Solar: ënt l’agost ëd col ann ël Prinsi Giaco d’Acaia a l’ha anfeudà “ël castel, leu, giurisdission, bin e provent feudaj ëd Morëtta” a Agassino Solar e a la soa famija. Da col moment ij Solar, un-a dle ca pì potente dl’Astsan për part guelfa, a l’han gropà ën manera indivisibila ij sò destin con coj ëd Morëtta.

Ij neuv sgnor a l’han curà la ricostrussion dël castel e l’ingrandiment dël borgh, ch’a j’era costituì, dacant al castrum domini, da ën burgus, fàit da ën nùcleo ëd ca costruìe antorn a l’antica cesa ‘d Santa Maria dël Borgh, e da ën receptus, ën ricet, insediament abitativ fortificà da na muraja e circondà da ën fossà, ch’a pijava l’eva da na bialera ch’a traversava Morëtta e as pudìa superé mersì a ën pont levatòjo.

Castel

D’orìgin dl’età ëd mes ma rivisità ënt ël Setsent, as treuva – maestos – ënt la piassa central dël pais, ancurnisà dal verd dl’antich fossà. Dël 1362, la famija Solar a pija possediment dël fèud ëd Moretta, e ën costa manera a ancamin-a un dij doi branch prinsipaj dla ca. Ël castel a ven torna costruì, e d’antorn as dësvlupa ël ricet, nùcleo dël pais d’ancheuj. Ënt l’Eutsent ël castel a òspita le përzon e, a l’ùltim pian, ij laboratòri për l’anlevament dij bigat. Ancheuj as peul amiresse la strutura imponenta dl’edifissi, frut ëd na rivisitassion dël Setsent, circondà da ën giardin pùblich e da j’òrt e fruté ch’a son spontà ënt lë spassi dël fossà.

Capela frassion Piatera

La cita cesa, dla fin dl’Eutsent, as treuva ën campagna e a l’é dedicà al Sàcher Cheur ëd Gesù.

Santuari Beata Vérgin dël Pilon

Ël Santuari dla Beata Vérgin dël Pilon, esempi motobin bel ëd baròch piemontèis completament costruì ën cheiut a vista, a l’é stàit edificà tra ‘l 1685 e ‘l 1691 ënt ël leu anté che, ai 23 ëd luj dël del 1684, ën pilon votiv dedicà a la Madòna a l’ha ancaminà a ondegé për “convince” ij sétich ëd na guarigion strasordinaria capità quàich di prima. Ën sël leu a l’é costruisse sùbit n’altar e peui na capela për conten-e ël Pilon. Ël compless a l’é ancor ancheuj n’important sénter ëd devossion marian-a e a l’é formà da la cesa – a fianch dla qual as treuva la bela tor dël cioché – e da na foresterìa imponenta, con ën pòrti elegant ch’a cor arlongh l’intera faciada dla foresterìa e a l’é inserì ënt na larga area vërda curà a parch e giardin.

Ambelessì as treuvo l’Istituto Provinciale Lattiero Caseario e delle Tecnologie Alimentari, scòla dë specialisassion pòst-diplòma e pòst-làurea ënt la lavorassion dël làit e dla carn, la sede decentrà dla Facoltà ‘d meisin-a veterinaria dl’Università djë Studi ‘d Turin e l’Istituto Nord Ovest Qualità (INOQ) për la certificassion dle produssion agroalimentar. Inovassion e tradission ch’as incontro.

Capela frassion Brasse

Dedicà a san Pero Màrtir, la cesa, ch’a l’ha ‘d muraje soagnà da afresch dl’Eutsent dedicà ai sant Pero e Pàul, a conserva a l’intern na bela pala dël Sessent dedicà a la Vérgin con Bambin e ij sant Catlin-a da Siena, Pero Màrtir e Grat.

La cesa parochial ëd San Gioann Batista

La cesa, dedicà a San Gioann Batista e a la Vérgin Maria, a dòmina – con le soe linee baròche – ël sénter dël pais. L’armonios progèt dl’edifissi as deuv, con bon-a probabilità, a la man dl’ingegné Carlo Gerolamo Re, ativ ënt l’area dla pian-a ‘d Salussi ënt ël prim quart dël sécol XVIII. Già completa dël 1717 ënt le linee ‘d base, la paròchia a cambierà pì nen aspet ënt ij sécoj a mnì. Ël dipint pì antich ch’as treuva ënt la paròchia a l’é sicura la tèila dla Madòna dle Grassie, dël prinsipi dël Setsent, colocà ënt ël prim altar a snistra dl’intrada e inserìa a l’intern d’ën pressios trionf ëd bòsch. Daré dl’altar magior as peul veghse na gròssa pala dla scòla ‘d Savian, databila al prim quart dël sécol XVIII, ch’a rapresenta ël Batésim ëd Crist për man ëd San Gioann. Arlongh le muraje lateraj dla Cesa as treuvo set gròss dipint ch’a ilustro dj’episòdi dla vita ‘d Crist; ën gròss Crocifiss con j’ànime purgante, piassà ënt la capela dël Sufragi, e ën dipint ch’a rapresenta la Vèrgin dël Rosari e àutri sant, dë scòla piemontèisa, a completo la pressiosa oferta artìstica dla cesa.

Capela frassion Roncaja

Dedicà a San Grat, la capela dla Roncaja a òspita daré dl’altar magior na pala dl’Eutsent, con ël sant titolar rapresentà ënt l’at dë “dëstorné” la tempesta da le colture. A l’é doverta ël prim di dl’ann, ën ocasion dla festa dla frassion.