I Borghi di Octavia

Murel, poeta e scultor

Ël pais ëd Murel a l’ha avù la fortun-a d’avèj ën tra ij sò abitant na famija d’importansa fondamental ënt la stòria dël Piemont: ij Calandra. Ël pare Clàudi a l’é stàit avocat, ingegné, deputà e sìndich ëd Murel; ij frej Edoard (scritor e pitor) e Dàvid (scultor) a l’han passà tant temp liber ënt la soa vila ‘d Murel. Dzor pì, Edoard a l’ha scrivù ël romanz La bufera, ënt ël qual j’acadiment a son ën prevalensa a Murel e dantorn, ënt ij leu anté che Edoard a fasìa dij longh sogiorn e che a l’ha dovrà sovens come ambientassion, pì o meno esplicita, për ij sò romanz e racont.

«Murel: ën pais tra paròle e art, ën teritòri ‘d poeta e scultor.»

Dëscheurbe Murel

Antiche guarnison roman-e, sivalié e castej templar, anciarmant castej abandonà e përson-e dësparìe ënt ël nen: a son costi j’ingredient dël borgh pì misterios d’Octavia, visadì Murel. Cit pais a vocassion agrìcola ch’as treuva ënt l’area oriental dij borgh d’Octavia, a na desen-a ‘d chilòmetro da Racunis, Murel a l’é ën pais anté che narassion e stòria as ancontro butand ansema sugestion anciarmante.

Sicura, ancheuj i truvereve nen le guarnison roman-e che na vira a j’ero dë stansia da coste bande, come a l’han dimostrà diversi ritrovament archeològich; ma podreve nen scansé ël castel ch’as treuva a fianch dla bela faciada dla cesa parochial neogòtica (ancheuj sede dla canònica), un dij pòchi castej apartnù a l’Ordin Templar conservà ën Piemont. Na ràpida gira ën bici av përmëttrà ëd rivé al Castel ëd Bonaval, n’imponent edifissi medioeval ch’av ancenterà con le soe ruin-e. Për lòn ch’a rësguarda le përson-e dësparìe ënt ël nen… av resta nen d’àutr che lese ël romanz La bufera che Edoard Calandra – murelian d’adossion – a l’ha ambientà ispirandse al pais. A l’é ën romanz motobin particolar: a-i é n’òmo che dòp a pòchi capitoj a part për na mission segreta; la fomna giovo a ancamin-a a speté ch’a torna, e noi con chila… ma costa a l’é n’àuta stòria!

Cesa ‘d San Gioann Batista

Isolà e pressiosa, la parochial ëd San Gioann Batista as treuva ënt la zòna central dël pais, da la qual a la separa na muraja ‘d cinta ën mon ross ch’a delimita ‘l sagrà, squasi a protege la cesa e ij sò tesòr da atach estern. Nen a cas l’orìgin dla cesa a l’é colegà a la presensa dij Templar a Murel an época medioeval.
Ël nùcleo originari dl’edifissi a l’é dël sécol XIII, e ancheij la cesa as presenta a pùblich e fedej come la stratificassion d’époche diferente.

Nopà, a l’estern la faciada e la part superior dël cioché as deuvo ai travaj dla fin dl’Eutsent, quand ch’a l’é stàje n’agiornament ën stil neogòtich ch’a l’ha rendù pì pressiosa la cesa con quàich decòr fitomòrf ën teracheuita visibij ënt ël portal d’intrada.

L’intern, organisà ën tre navà dividùe da arcà a tut sest e coverte da vòlte a sest aùss, a arpija l’impostassion originària ‘d marca gòtica dl’edifissi. J’altar dle navà minor e quàich tochèt d’afresch a armonto a travaj fàit tra ij sécoj XVII e XVIII. La cesa a conserva peui ël catin scolpì ëd n’aquasantiera gòtica, datàbila probabilment a la fase medioeval dl’edifissi.

Ca Calandra

Ca Calandra a l’é na tìpica costrussion colònica dla fin dl’Eutsent ëd marca rural ch’as treuva a la fin dël pais ëd Murel. Ëd forma quadrangolar con na torëtta central, la costrussion a l’é caraterisà da la faciada con ën disegn a quàder scossèis. Ël nòm a ven dal fàit ch’a l’é stàita residensa estiva dla famija Calandra, e a l’é stàita ‘dcò dovrà da Edoard, lë scritor ëd famija, për ambienteje la meison dij protagonista dël romanz ëstòrich La bufera e d’àutri romanz e racont.

Santuari Madòna dj’Òrt

Ël Santuari as treuva pen-a fòra dal pais ëd Murel, davzin a na stra e a na lèja arbrà.
Già dël 1535, ël Comendator gerosolimitan ëd Murel a l’avìa fàit costruì ën pilon dedicà a la Madòna dj’Òrt, an arcòrd dl’omònima cesa roman-a a la qual a j’era gropà ën manera particolar. Dël 1630 la popolassion, an ocasion dl’epidemìa ‘d pest ch’a l’ha vastà l’Euròpa, a l’ha fàit costruì na capela dantorn al pilon originari, pijandlo ën mes, e pì tard a l’é stàit giontà ën cit fabricà ëd doe stansie për ospité ël guardian. Dël 1701 l’edifissi a l’é stàit amplià e anzolivà, pijand la figura dël Santuari dla Beata Vérgin dj’Òrt ch’a esist ancheuj.

A l’intern dël Santuari as peul veghse l’afresch dla Beata Vérgin dj’Òrt, ch’a rapresenta l’incoronassion dla Vérgin, datà a la fin dël Singhsent. L’edifissi ën stil baròch as caraterisa për la costrussion ën mon ross e për la pianta elìtica dla sala central, ën sla qual as deurbo ij volum dle capele lateraj e dël presbiteri. A l’estern as peul veghse ‘l cioché slansà con cuspide a bulb e la faciada bombà: organisà ën tre ordin, a armanda a modej dl’época spantià ën provinsa për via dë stìmoj d’architet ch’a j’ero formasse a la cort turinèisa come Fransesch Gallo. La lèja arbrà ch’a lo taca al pais a l’é dël 1835.

L’edifissi a l’é ricordà da Edoard Calandra ënt ël romanz ëstòrich La bufera come la “grassiosa capela a ën quart ëd mij da Murel, con ël qual a comunica a travers na stra ch’a l’é la spasgiada dël pais”.

Castel dij Templar

Tirà sù dël sécol XIII da l’Ordin Templar, ël castel as treuva pòchi méter da la cesa parochial, con la qual a forma n’edifissi ùnich e a òspita ancheuj la ca canònica. L’edifissi a conserva ancora l’aspet ëd na fortëssa con na tor merlà dël Quatsent.
Ël castel a l’é stàit costruì ën tre moment distint: arlongh ël prim a l’é costruisse ‘l torion, visadì na ca-tor con schema clàssich a camron butà un ansima a l’àutr e scala interna. Ënt la sconda fase, tra ‘l 1417 e ‘l 1449, a l’é realisasse ‘l còrp butà a est. Da ùltim, ënt la tersa fase a l’é costruisse ‘l còrp ëd fabrica ch’a treuva a nòrd, datàbil a j’agn prima dël 1588. Ël castel as presenta con na fòrta disposission a la difèisa, dzora ‘d tut për via dla presensa, ënt ij sécoj passà, d’ën fossà, pont levatòjo e dël torion con archere, ancheuj sarà, tìpich dl’architetura militar dël sécol XVIII. Le doe fasi d’ampliament a corispondo a autërtante fasi d’increment dla popolassion. La stòria dël Castel a séguita con ël passagi a l’Ordin dij Sivalié ëd Malta fin-a a l’ann 1789. Dël 1871 a l’é stàit chità, e dovrà come abitassion për ël parco, funsion ch’a l’ha ancora ancheuj.

Castel ëd Bonaval

As treuva a ën chilòmetro anviron dal sénter dël pais. Ël castel ëd Bonaval a l’é ën caraterìstich insediament agricol fortificà, edificà dël sécol XIII; riconvertì pì vòlte arlongh ij sécoj, ancheuj as presenta come na strutura a cort, con torëtte angolar e bërtësche. L’edifissi a l’é n’esempi ‘d lòn ch’as definiss castel “rural”, visadì n’insediament che ën prinsipi a l’avìa na funsion ëd difèisa e peui a l’ha mantnù la caraterìstica funsion ëd residensa ‘d campagna djë sgnor, sensa perde completament ij caràter originaj. Dòp a la mòrt dj’ùltim proprietari, lë stàbil a l’ha patì n’inevitàbila degradassion, e a l’é ënt në stat ëd drocheri për via dla perdita ‘d bon-a part dij cop e dle relative part riaussà.

Confraternita ‘d San Giusep

Pì conossùa come “Crusà”, la cesa as treuva ënt ël sénter ëd Murel e a l’é stàita costruìa ënt l’ùltim quart dël sécol XVI. Da la strutura e dai decòr tant sempi, a l’é organisà ënt n’ùnica sala scond ën model motobin spantià për cost géner d’edifissi sacr. Ënt le doe nicie dla sempia faciada as treuvo le sculture ‘d San Giusep e la Madòna, doe dle pòche euvre a caràter devossional atribuìe a l’artista Dàvid Calandra. L’intern a l’ha forme baròche a aula ùnica, larga e luminosa. Fin-a al 2013 la cesa a custodìa doe tèile dël Singhsent motobin pressiose ch’a figuro “Le Nòsse ‘d Cana” e “Gesù al templi”; a son stàite restaurà e ancheuj a son conservà al Musé Diocesan ëd Turin. Dël 2005 la cesa a l’é stàita restaurà mersì a l’interessament dl’Amministrassion comunal e ‘d quàich privà. Dal 2013 la proprietà a l’é passà al comune ‘d Murel.