I Borghi di Octavia

Arvel l’art dël Marchesà

Ën cit pais fongà ënt la campagna a peul esse ën ver scrign d’art? Da ràir, ma a càpita, mersì a coincidense stòriche e geogràfiche fortunà.

Pròpi parèj: Arvel a l’é, leteralment, sòn.

Ën borgh davzin a Salussi, a lë sbòch dla val Pò, ch’a compendia le pì bele e pì àute espression artìstiche dël teritòri. Ën compendi dl’Art dël Marchesà ëd Salussi ant ij sò sécoj d’òr, tra la fin dël Quatsent e la prima metà dël Singhsent, ën perìod curt durant ël qual ël Marchesà a l’é anrichisse dë strasordinarie euvre architetòniche e artistiche che, bele ancheuj, a ëngentisso la capital e le tante cite sità ëd pianura e dle vaj.

«Ai pe dël Mont Brach, calà ënt la curnis dël Monvis, as leva dai temp dj’antìch ël borgh d’Arvel.»

Dëscheurbe Arvel

Ai pe dël Mont Brach, calà ënt la curnis dël Monvis, as leva dai temp dj’antìch ël borgh d’Arvel. Sénter comersial important al prinsipi dla Val Pò, sede da l’àutissima Età ëd Mes d’ën castel për la difèisa dël borgh e dël teritòri, a vintra dël 1215 ënt ij domini dij marchèis ëd Salussi, e a ven squasi sùbit sernù come un-a dle residense preferìe djë sgnor.

Come conseguensa, ël sò sénter ëstòrich a s’ënrichiss ëd tanti e important edifissi, sia religios che sivij: la Capela Marchional, ël Palass comunal, la Colegià, ël Palas Porporà, la Dogan-a, ël Fòrt dël Bramafam: tuj sarà ënt ën cit borgh anté che ‘l temp a smija ferm ai secoj d’òr dël Marchesà ëd Salussi. Ma, dzora ‘d tut, Arvel a l’é ël pais ch’a òspita, pòch lontan dal sénter, la pì che famosa Abassìa dë Stafarda, un tra ij pì important monument dl’età ëd mes ën Piemont che, da sola, a val la visita!

Palass Comunal

Na vira ciamà Castel Sotan për dëssernlo da col, pì gròss, ch’as trovava ën sima a la colin-a, a l’é stàit la residensa preferìa dai Marchèis ëd Salussi Ludvigh II e Margrita ‘d Foix. A j’era ën ver castel, con ën gròss giardin a la fransèisa, tor, galerìe coverte, salon con vòlte afrescà con richëssa, sen-e ëd cassa, emblema, iscrission n’italian e ën fransèis, mòt ëd cavalerìa. Ancheuj a-i é na larga cort interna, e as peulo ancora veghse dle fnestre ën cheuit. Ël palass a l’é sostnù da gròsse colone circolar ën mon sagomà; vers ël giardin a son restaje mach singh arcade, mentre che purtròp a-i son pì nen la faciada prinsipal e le doe tor adressà vers la lèja prinsipal. Ënt l’angol ossidental, sota la tersa tor, l’ùnica ch’a-i resta, as treuva la Capela Marchional.

Capela Marchional

La Capela Marchional as treuva da cant al Palass Comunal. La forma esterna a l’é cilìndrica, da andrinta a l’é n’àula retangolar con doe vòlte a crosiera a costolon, a la giontura dij quai as treuvo j’ansìgne matrimoniaj dle famije dij Salussi e dij De Foix; la navà ùnica a finiss con n’àbside pentagonal con vòlta a fiosche, con còste sostnùe da modionèt colorà, anluminà da doe longhe fnestre retangolar, che a l’estern – vers la piassa – as presento con jë spigoj dantornà da cheuit. Al sénter a-i é na fnestra a euj, ëdcò chila a l’estern dantornà da cheuit.

Le maravijose e minussiose decorassion a smijo da atribuì al pitor Hans Clemer e a son stàite fàite tra ‘l 1516 e ‘l 1519; prima a esistìo già dj’afrèsch databij a la fin dël Tërzent. Le decorassion, oltre a rapresenté la vita ëd quàich grand sant e dotor dla Cesa (Luis IX re ‘d Fransa, Santa Margrita d’Antiochia, ij quat Evangelista, San Ròch, Santa Lussia), a figuro la famija dël Marchèis Ludvigh II con la fomna, Margrita ‘d Foix, e ij fieuj.
Ën sla muraja dzora la pòrta d’intrada a dòmina na rafigurassion dl’Ùltima Sin-a datà 1519, posterior a la resta dj’afrèsch e ‘d sicura ispirassion leonardesca.

Ën prinsipi, la Capela a ospitava ënt la part absidal ël polìtich dla Madòna dla Misericòrdia d’Hans Clemer e jë staj d’ën pressios còr ëd bòsch, tuti e doi ancheuj conservà ënt ël Musé Cìvich Casa Cavassa a Salussi.

Colegià

La Colegià as treuva a l’estremità ossidental dël sénter ëstòrich, là ënté ch’a ancamin-a ël pendiss dla colin-a che a fa da sfond. A l’é stàita costruìa, për volontà dël papa Sisto IV su arcesta dla Comunità d’Arvel e dël marchèis Ludvigh II dël 1483, vers la fin dël sécol XV. Lë stil dla cesa a l’é tard-gòtich, con forme misurà e elegante, mentre che ën quàich particolar as peul già veghse lë stil rinassimental. La faciada a l’é linear e severa come tuta la strutura, comprèis ël cioché a eut pian, con fnestre nen complete e sensa cuspide.

Ël portal a l’é ëd marm ëd Paisan-a; la pòrta, ëd bòsch ëd vi, compòsta da vint compartiment e antajà con figure grotesche, a l’é stàita realisà dël 1534 da Maté Sanmicheli, famos artista lombard tant ativ bele ën Piemont.

A l’intern as conservo tante euvre d’art ëd valor, ën tra le quai a brilo, oltre al pùlpit, ël Politìch dij Sant Pero e Pàul d’Hans Clemer e ‘l Polìtich dla Deposission. Ël prim a l’é formà da ses tàule contornà da na cornis dorà e antajà, con da na banda dij motiv geomètrich gris su fond òcra rossa. Le tre tàule inferior a fond dorà a rapresento San Pero, San Gioann Batista e San Pàul; ënt ij tre compart superior a son figurà ij Sant Costans e Ciafré, la Sacra Famija e ij Magi adorant.
Ël Polìtich dla Deposission, databil al sécol XV, a l’é euvra d’Odon Pascale: la firma as peul less-se ën sël cartilio ‘d San Matia. Contnù ënt na curnis dorà ch’a smija a na senografìa teatral dël Rinassiment, as peul voghse Nosgnor e la sena dl’Anunciassion, la sena dla Deposission con ël Crist sostnù da Maria e da Gioann. Ënt le navà lateraj, a snistra, as treuvo ij sant Costans e Ciafré; ënt la predela e ën sle basi dle colòne a-i son ij dodes Apostoj con Gesù al sénter.

Le maravijose e minussiose decorassion a smijo da atribuì al pitor Hans Clemer e a son stàite fàite tra ‘l 1516 e ‘l 1519; prima a esistìo già dj’afrèsch databij a la fin dël Tërzent. Le decorassion, oltre a rapresenté la vita ëd quàich grand sant e dotor dla Cesa (Luis IX re ‘d Fransa, Santa Margrita d’Antiochia, ij quat Evangelista, San Ròch, Santa Lussia), a figuro la famija dël Marchèis Ludvigh II con la fomna, Margrita ‘d Foix, e ij fieuj.
Ën sla muraja dzora la pòrta d’intrada a dòmina na rafigurassion dl’Ùltima Sin-a datà 1519, posterior a la resta dj’afrèsch e ‘d sicura ispirassion leonardesca.

Ën prinsipi, la Capela a ospitava ënt la part absidal ël polìtich dla Madòna dla Misericòrdia d’Hans Clemer e jë staj d’ën pressios còr ëd bòsch, tuti e doi ancheuj conservà ënt ël Musé Cìvich Casa Cavassa a Salussi.

Cesa ‘d Sant Steo

La cesa, conossùa ëdcò come Confraternita dël Gonfalon dël Rosari o, ën piemontèis, “La Crusà”, a l’é stàita costruìa al prinsipi dël Sessent. La sempia costrussion ën laterissi a finiss con na faciada interament afrescà dal pitor Borgna. Ant l’intern, sòbri e misurà, as peulo amiresse còr e pulpit ëd bòsch, tre tèile dël Setsent e, ënt la capela lateral, na statua dël Singhsent dla Madòna dël Bòsch.

Tor dl’arlògi

Ën sla stra ch’a pòrta a lòn ch’a-i resta dla ròca fortificà as treuva la tor dl’arlògi, l’antich cioché dla Pieve ‘d Santa Maria, edificà dël sécol XI. Aranda a la piassa dëdnans a la tor as peul amiresse ël panorama motobin bel ch’a sta sota.

Abassìa dë Stafarda

A pòchi chilòmetri dal sénter dël pais as treuva l’Abassìa dë Stafarda, un tra ij pì important monument dl’età ëd mes ën Piemont. Edificà dai monio cistercens dij sécoj XII e XIII ansima a ën gròss possediment donà da Manfredi I Marchèis ëd Salussi, l’abassìa dedicà a Santa Maria, proprietà dl’Ordin Maurissian, a l’é visità ën minca perìod dl’ann.
La cesa a presenta, dëdnans, ën pòrtich dël Tërzent e dzora na faciada rinassimental con decorassion prospétiche. L’intern, ën stil romànich-gòtich, a l’ha tre navà e a conten euvre significative come ‘l monumental polìtich dl’altar magior, euvra dël 1531 d’Odon Pascale e, ënt la navà destra, la Crocifission ën bòsch d’ën magìster ëd Salussi dël prim Singhsent.
Àutri edifissi dl’abassìa important da na mira stòrica e artìstica a son ël chiòstr, costruì con mon a vista vers ël 1250, la sala capitolar con le vòlte a crosiera, la foresterìa con j’antiche e sugestive colòne, ël marcà cuvert ën stil gòtich, che a pògia ansima a neuv gròss pilastr.