I Borghi di Octavia

Vilaneuva Solar e ‘l mòbil baròch

Fin-a a quàich desen-a d’agn fa, ël sinquanta për sent dl’economìa dël pais ëd Vilaneuva Solar a j’era gropà al bòsch e a la lavorassion dël mòbil, dzora ‘d tut ënt në stil dit “baròch piemontèis”, rich ëd decorassion fàite a man e peui aplicà a la strutura.

Ancheuj a resto a Vilaneuva ancora quat mobilié artigianaj ch’a travajo ‘l bòsch fasend mòbij ën stil, seguitand parèj na tradission familiar e artigianal ëd longa data.

«Ancheuj a resto a Vilaneuva ancora quat mobilié artigianaj ch’a travajo ‘l bòsch fasend mòbij ën stil, seguitand parèj na tradission familiar e artigianal ëd longa data.»

Dëscheurbe Vilaneuva Solar

Is rendoma cont ch’a pudrìa smijé ën pòch dròlo, ma la prima còsa ch’iv consijoma ‘d fé quand ch’i rive a Vilaneuva Solar a l’é fermeve a amiré la canònica dla paròchia. Na canònica, direve voiàutri? Eh, sì. La canònica dël pais a l’é an efet un-a dle pì bele d’Italia, con la faciada ossidental rica ‘d decorassion ën cheuit a la fransèisa e un dij mej esempi dl’architetura ën cheuit dël prinsipi dël Singhsent, quand che lë stil gòtich piemontèis a ancaminava a risente dl’influss vivificant dël Rinassiment.

E già che i-i seve perdve nen la Cesa parochial, che për j’amant dl’art manerista a conserva ën dipint atribuì a Gioann Angel Dolce. Lì davsin as treuva ël Castel dij Solaro, na vera e pròpria fortëssa medioeval che ancora ancheuj a conserva l’aspet orgojos e imponent, e ch’av farà sente al sicur quand che passereve l’ex pont levatòjo dë dlà dal fossà. Na curiosità: ënt ël castel Silvio Pellico a l’ha lesù ij prim ësboss ëd Le mie prigioni. S’i seve a l’arserca d’ën pòst anciarmant, ël castel a l’é lòn ch’a fa al cas vòst!

Castel dij Solaro

La strutura originaria dël castel a l’é dël 1327 e a l’é stàita ereta për volontà ëd Flip d’Acaja. A l’época ël castel a prëvëdìa na pianta quadrà rinforsà a j’àngoj da quat tor, dle quai a-i na resto mach doe. A j’euj dël visitator a manca ‘dcò l’ala dl’edifissi rivolt a est, anvers la cort d’ancheuj. Tuta la strutura a j’era circondà da ën fossà ch’a përcorìa le quat bande dla fortëssa e ch’a pudìa esse vempì con l’eva ‘d na bialera davzin-a; ën pont levatòjo a përmëtìa l’intrada a l’intern dl’edifissi, mentre che ij soterani a servìo come magasin, përzon e alògg për le trupe ën cas d’absògn. Ansima a quàich part dla muradura esterna as peulo veghse dij segn ëd feston e curnis ën cheuit, na tipologìa ‘d decorassion motobin dovrà tra ij sécoj XIV e XV, mentre che le muraje vers la cort a presento segn ëd decòr piturà a bugnà, fres e spiraj. 

Tra ij sécoj XVII e XVIII la costrussion a l’é stàita trasformà ën residensa djë sgnor, anrichendse con euvre d’art d’época rinassimental, e mnisend sede dla vita giugarin-a djë sgnor ëd campagna: disné festos, consert e danse. Ënt ij midem sécoj ël pont levatòjo a l’é stàit campà giù e ën séguit sostituì da ën pont ën muradura ch’a dëscavalca ‘l fossà. 

Tra la fin dl’Eutsent e ‘l prinsipi dël sécol passà, riadatand j’ambient ël castel a l’é diventà sede dl’Ospidal ”San Vincens Ferreri”. Dël 1995 a l’é decidusse ‘d trasformelo ënt na strutura turìstica, e dòp a doi agn ëd restaur a l’é tornà a esse sede ‘d sin-e e feste.

Ënt l’intrada dël castel a-i é na làpida ch’a ricòrda ‘l sogiorn a Vilaneuva Solar dël 1831 dlë scritor Silvio Pellico, òspit dla Contëssa Eufrasia Solaro.

Ca Canònica

La canònica dla paròchia ‘d San Martin a rapresenta n’esempi motobin anciarmant d’architetura ën cheuit dël prinsipi dël Singhsent. Costruì a pianta retangolar davzin a la cesa, l’edifissi a presenta na faciada ossidental rica ‘d decorassion ën cheuit a la fransèisa e as dësvlupa ansima a tre pian, comprèis ël pian teren legerment riaussà.

Ël pian teren a l’é coronà da na curnis ën cheuit, le fnestre a son ëd teracheuita, quadrà e dividùe ën ses riquàder. Ëdcò la pòrta a l’é decorà ën cheuit e dzora l’architrav – sémper ën teracheuita – a-i é ël monogràma ‘d Crist tra quat rosëtte, e da na banda dle flecie spontà e con ën bindel ch’a arpòrta ‘l mòt dij Solaro ën létere gòtiche. La pòrta a l’é da atribuì a Maté Sanmicheli, autor dla pòrta dla Colegià d’Arvel. Ël prim pian a l’é costituì da na galerìa a arch sbassà, sostnù da colòne rotonde, dzora le quaj as treuvo ansëgne dij Solaro piturà a color. Belavans la galerìa ancheuj a l’é sarà. Ëdcò lë scond pian a presenta na galerìa, ma j’architrav a son sostnù da colòn-e otagonaj. A l’intern dla Canònica a son custodìe, bele se mal conservà, dle tèile ën bon-a part proveniente da la cesa ‘d San Lorens. A l’é stàita restaurà ëd fresch, dòp anviron trant’agn ëd ciusa.

Santuari dla Madòna dla Nos

Ël santuari ‘d Santa Maria dla Nos as treuva ën sla stra ch’a pòrta a Scarnafis, ënt ël leu anté che la tradission a piassa na caplëtta drissà a ricòrd dla varigion miracolosa d’ën boscajant ferì da ën colp ëd piolèt campand giù na nosera. Ij monio dl’Abasia ‘d Frutuaria a son pijasse ‘l badò dla costrussion dla cesa. Già dël 1445 la cesa as truvava ën condission grame ‘d conservassion, e për sòn a l’é stàita restaurà dël 1490. Dël 1835 a anfuriava ‘l colera, e la popolassion ëd Vilaneuva a l’ha tirà sù na cros votiva con j’emblema dla Passion dëdnans al santuari, ënt la speransa e con la fiducia ‘d pudèisse salvé. Pòch agn dòp, però, ël Varàita a l’é debordà, causand dann pesant e strassinand via tut; tutun la cros a l’é stàita ripëscà e pì nen butà dëdnans al santuari, ma a fianch dla faciada, anté ch’as treuva la cros d’ancheuj. Dël 1935 ij doi retor dël santuari a l’han dàit a M. Girardi l’incombensa ‘d realisé la mistà dla Madòna dla nos. La Vérgin con ël Bambin ën brass a arpròcia ‘l paisan che con ël piolòt a sërcava ‘d campé già la pianta travajand ëd dumìnica.
La strutura atual dl’edifissi a prëvëd në spassi ùnich intern covert da na vòlta a botal ënt ël qual sale e presbiteri a son dividù da ën cit pogieul ëd marm; l’intern a l’é decorà ën stil neoclàssich. A l’estern l’edifissi as caraterisa për na dësproporsion a banda drita, anté che j’alògg dl’armita a son sostnù da tre campà ëd pòrti.

Confraternita ‘d San Lorens

La cesa dla Confraternita a l’é dedicà a San Lorens, come a testimònia la làpida anmurà ën sël frontal. A l’é stàita costruìa dël 1600 e riedificà dël 1770. Ij confrej a l’han fala soagné dël 1790. Ënt j’agn 90 dl’Eutsent, mersì a quàich làssita testamentaria a son stàite fàite d’àutre modìfiche, sistemand e ampliand l’edifissi ch’a mnisìa diciarà “na sempia costrussion architetònica, sensa gnun stil”. La Confraternita ‘d Carità ch’a l’avìa sede ambelelì a l’ha peui cambià tìtol, ai 6 d’avrì dël 1903, diventand Confraternita ‘d Santa Cros

Cesa ‘d San Martin

La cesa parochial, costruìa a la fin dël Tërsent, a j’era na dipendensa dl’abasia ‘d San Benigno ëd Frutuaria e arlongh l’età ëd mes a l’ha godù dj’atension favorévole dla famija Solaro, che a l’ha lassà a l’intern testimonianse importante dla soa comitensa.

L’edifissi a l’ha na navà central e ses capele lateraj, e as caraterisa për la presensa ‘d na serie ‘d paramental e element decorativ ch’a armonto al sécol XV, quand che la famija Solaro a l’é stàita infeudà dla località. Dzora tuj a son d’interessi la lòsa sepolcral ëd marm ëd Bartromé Solaro (1439), la sorgiss batesimal realisà da jë Zabreri (1505), ël còr ëd bòsch ëd l’istessa época ch’a sghicia l’euj, ënt la sernia dj’ornà, al gust fiamengh fransèis. Sia la sorgiss batesimal che ‘l còr a son stàit arcondòt a la comitensa ‘d Bartromé Solaro (dissendent da l’omònim che për prim a l’ha godù ëd dirit da sgnor ën sla località); a la midema comitensa as deuv l’ornamentassion ën cheuit dla faciada dla Canònica, ëd gust desormé pienament rinassimental.
Pì recent, ma sémper ëd gran valor, a l’é ël dipint ch’a figura la Preuva dla Vera Cros, attribuì a Gioann Angel Dolce e databil a l’ultim quart dël sécol XVI (l’iconografìa sernùa a evocrìa l’artorn a l’ortodosìa catòlica dla famija dòp a j’agn dl’avzinansa a j’ambient erétich). La pala a l’altar magior ch’a figura San Martin Vësco an adorassion dl’Anunciassion a l’é dël 1812, euvra dël famos pitor Gioann Comandù, an tra ij ritratista dël Delle Lanze.

Vilaneuva Solar si racconta