I Borghi di Octavia

Vilafalèt e la tradission

Oltre a numerose tradission come le Feste Patronaj del Capleu e dle frassion e ‘l mercà setimanal dël giòbia, importante testimonianse religiose e culturaj a resto le Procession dla sman-a Santa al lùn-es e al màrtes dle Confraternite dël Gonfalon e dla Misericordia (Bianca e Nèira).

Na mension particolar a mérita lë svolgiment dla “Procession Granda dël Mortòri”, che con cadensa regolar a ven tnùa da la “Nèira” con pì che 400 partissipant ën costum dël Setsent e scond na “régola” ch’a armonta al 1710.

«… svolgiment dla “Procession Granda dël Mortòri”, che con cadensa regolar a ven tnùa da la “Nèira” con pì che 400 partissipant ën costum dël Setsent e scond na “régola” ch’a armonta al 1710»

Dëscheurbe Vilafalèt

Tra ij pais d’Octavia, Vilafalèt a l’é probabilment ël pì famos al mond, mersì purtròp a n’episòdi dramàtich. Ël cit borgh a l’é an efet la sità natal ëd Bartromé Vanzetti, l’emigrà italian diventà anàrchich che, ansema a Nicòla Sacco, a l’é stàit ingiustament condanà a mòrt ën Massachusetts.

Tra ij comun pì popolos dl’area, Vilafalèt as treuva a l’estremità meridional dl’ansem dij comun d’Octavia, contornà da larghe zòne coltivà e bagnà dal torent Màira. Ël nùcleo antich dël borgh a l’é periodicament animà da procession gropà a le prinsipaj feste religiose animà da le Confraternite locaj, ch’a rapresento n’òtima razon për visité ël pais e dëscheurbe ij segn dël rich passà, testimonià da na serie d’edifissi dël Singhsent come ‘l Palass dël Municipio, la Paròchia dij Sant Pero e Pàul, la Tor Cìvica, la Confraternita “la Bianca”, ël Palass dij Falletti e le ruìne dl’antich Castel, part integranta e fondamental dla stòria dël Comune ch’a na testimonio la grandeur passà.

Santuari dla Madòna dj’Autin

La cesa as treuva a l’intern ëd n’area vërda, a oltre ën chilòmetro ‘d distansa dal sénter e ënt ël leu anté che ën precedensa a j’era na cesa romànica dedicà a Santa Maria con ël tìtol ëd piev. L’edifissi d’ancheuj a l’é dedicà a la Madòna dël Pòpol, ma ën sël pòst a l’é conossù come “dj’Autin”, a indiché pròpi j’autin, visadì ij filé ëd vis marià a essense d’erbo, na vira numeros ënt la zòna.
L’edifissi a l’é dë sécol XVIII, quand che la cesa antica a l’é stàita ricostruìa an stil baròch e neoclàssich su proget dël Magister di Marchiotto Falletti (1510-1515) e organisà con n’impiant planimétrich a cros. Dël prim Neuvsent la cesa a l’é stàita agiornà al gust dl’época con la costrussion dl’atual faciada caraterisà da n’andament a curve.
Andrinta as conserva quàich euvra ‘d pregi, tra le quai un-a dle motobin pòche piture su tàula dël Quat-Singhsent esistente ën provinsa ‘d Coni: la Madòna ‘d Misericòrdia ch’a arsèiv sota ‘l mantel, tnù dëstèis dai Sant Pero e Pàol, ën grup ëd fedej. Costi personagi a son probabilment ij nòbij ch’a l’han comissionà l’euvra, visadì Marchiotto Falletti con la famija e la cort. Ënt l’ordin superior dla pala a l’é figurà na Pietà tra ij Sant Sebastian e Ròch, tuti e doi protetor da la pest. As riten che l’euvra a pudèissa avèj fàit part d’ën polìtich peui dësmembrà. Ën sla muràja drita dël còr a l’é oltrapì present ën pressios afresch dla fin dël Quatsent ch’a figura San Bernard.

Vardand le muraje esterne a l’é possìbil intuì come l’antich edifissi medioeval a sia stàit inglobà ënt la neuva costrussion. An efet, as vego dij trat ëd muraja a spin-a ‘d pess e la resta ‘d piture dzora la muraja dla sacrëstìa d’ancheuj ch’as peulo riferisse a l’edifissi precedent. Bele la dobia serie d’arcà ën sij pilastr a duvìa costituì ën prinsipi la scansion interna dl’edifissi romànich, e quand che la cesa a l’é stàita ricostruìa a l’é decidusse ‘d manten-e le struture già esistente. A resta ancora bin conservà la pòrta d’intrada vers la navà lateral nòrd dla cesa antica. Ël cioché d’età romànica a l’é conservasse mach ën part.

Confraternita dël Gonfalon

Conossùa come la Bianca, la Confraternita dël Gonfalon a l’é dedicà a Santa Maria Vérgin Assunta. L’edifissi a j’era stàit costruì a la fin dël Singhsent, mentre che ancheuj as mostra ënt le forme dël Setsent con faciada caraterisà da doi ordin butà un ansima a l’àutr, incornisà da pilastr e sormontà da tìmpan decorà. Internament struturà a cros latin-a, a presenta na gròssa sala coverta da vòlte a botal e doe capele lateraj ch’as deurbo dëdnans al presbiteri. A l’intern l’edifissi a conserva euvre d’art notevole, come l’ampi còr ch’as deurb ën sla contra-faciada, na “màchina për procession” ch’a rapresenta Crist Flagelà e n’important Crocifiss a la drita dl’altar magior.

La fonsion prinsipal dla Confraternita a j’era cola d’unì sota ‘l sò sìmbol le famije che da pì temp a stasìo ënt ël cheur dël pais.

Confraternita dla Misericòrdia

La cesa ’d San Gioann Batista decolà a l’é la sede dla Confraternita dla Madòna ‘d Misericòrdia, dita la Nèira për ël color dla vesta ch’a dòvro normalment ij confrej. La vesta nigra a l’é an efet sìmbol dël dolor, dël sacrifissi e dl’adesion total al messagi evangélich.
La cesa, costruìa dël 1675 ën sla precedenta, pì cita, a conten dj’element decorativ clàssich e tìpich dl’architetura baròca piemontèisa. 

L’intern a l’é costituì da na navà ùnica con vòlta a botal e ën magnìfich roson dorà che an àut-riliev a conten la testa ‘d San Gioann, euvra dlë stucador Luganese (1633-1636) e andoradura ‘d Lorens Cera (1830). Rica ‘d paramental, comprèis un pregevol còr ëd bòsch dël sécol XVII, intajà con figure d’àngej e bestiëtte e sedij decorà con fruta e prodòt dla tera, e la pala d’altar con la Decolassion dël Batista.

A l’estern ël cioché, già atestà a la fin dël sécol XVII, a l’é stàit aussà dël 1715 su disegn ëd Fransesch Gallo, mentre che ën sla muraja a mesdì na meridian-a dël 1706 a ìndica l’ora con gnomon ortosìlich, euvra d’A. Marro.

Ël màrtes sant la Confraternita a propon la rievocassion dël Mortòri Pasqual, n’antica rapresentassion creà con la Confraternita midema. Na mension particolar a mérita lë svolgiment dla “Procession Granda dël Mortòri”, ch’as ten minca quat agn con oltre 400 partissipant ën costum dël Setsent.

Palass Maggiori

Sede dël Municipio dal 1986, bele se a l’é probabilment dël Singhsent l’edifissi a fa veghe ij segn dle numerose rangiamente soportà, particolarment evidente ënt le doe torëtte angolar dl’Eutsent. 

La faciada a presenta doi ordin dë fnestre e ën coridor porticà sbassà rispet a la stra. Oltre a esse la sede dj’ufissi comunaj, a òspita n’Archivi stòrich d’importansa notevola e al pian teren l’Esposission permanenta “Còse dla Memòria”. 

Tor Cìvica

Butà tra palass nobiliar e cese, a l’é considerà un dij sìmboj caraterìstich dla sitadin-a. La tor a l’é stàita realisà dël 1856 dal Comune ‘d Vilafalèt. Prima dla realisassion, la zòna dël cioché a j’era ocupà da abitassion, ch’a son stàite esproprià su indicassion dël Consèj Comunal për utilità pùblica.

Ël sò usagi a l’é da sempi stàit condivis con la Paròchia. As peul montesse ën sla Tor Cìvica, àuta anviron 40 méter, a travers la longa scala a spiral, da la sima dla qual as peul amiresse l’ecessional panorama circostant. Ancheuj l’intrada a l’é dal Salon Comunal “Tavio Cosio”, costrussion contemporanea al cioché che ën prinsipi a j’era na tetòja (o ala) destinà a përmëtte la sosta dij “pelegrin” e dij viagiator. La tor a l’é caraterisà da n’orlògi mecànich e na meridian-a butà pen-a sota. 

Ruin-e dël castel

Ël castel, atestà fin-a dal 1163, a l’é na part fondamental dla stòria dël comune. As pensa che verosimilment l’edifissi as truvèissa già ën precedensa sempre ënt l’area anté che adess a-i son le ruin-e, ën sle rive dël torent Màira.

Ël castel a l’avìa doe fonsion: sede ‘d difèisa djë sgnor e – ën moment d’emergensa – d’arfugi dj’òmo e dle soe scòrte.

Dël sécol XIII as presentava come n’euvra fortificà con ën pont levatòjo a difèisa dl’edifissi djë sgnor e circondà da muraje con tor e ën fossà. L’area dël ricet dla fin dl’età ëd mes a l’é ancora ën part visibila, përchè a arpìa ën part ël sénter abità d’ancheuj.

Dël 1537 ël castel a l’é stàit campà giù për via d’ën tratà. Ancheuj a resto ancora dle imponente ruin-e, a testimoniansa dla grandiosità dël passà. As peul veghse pòch pì che na muraja portanta, ij segn restà ënt le decorassion a archèt pensij, segn ëd fornej, fnestre, pòrte, ruin-e dla capela e ràira resta ‘d part afrescà.

Villafalletto si racconta

Ël castel, atestà fin-a dal 1163, a l’é na part fondamental dla stòria dël comune. As pensa che verosimilment l’edifissi as truvèissa già ën precedensa sempre ënt l’area anté che adess a-i son le ruin-e, ën sle rive dël torent Màira.

Ël castel a l’avìa doe fonsion: sede ‘d difèisa djë sgnor e – ën moment d’emergensa – d’arfugi dj’òmo e dle soe scòrte.

Dël sécol XIII as presentava come n’euvra fortificà con ën pont levatòjo a difèisa dl’edifissi djë sgnor e circondà da muraje con tor e ën fossà. L’area dël ricet dla fin dl’età ëd mes a l’é ancora ën part visibila, përchè a arpìa ën part ël sénter abità d’ancheuj.

Dël 1537 ël castel a l’é stàit campà giù për via d’ën tratà. Ancheuj a resto ancora dle imponente ruin-e, a testimoniansa dla grandiosità dël passà. As peul veghse pòch pì che na muraja portanta, ij segn restà ënt le decorassion a archèt pensij, segn ëd fornej, fnestre, pòrte, ruin-e dla capela e ràira resta ‘d part afrescà.

La sede dla Parochial a l’é documentà già dal sécol XV, anzolivà da na capela ‘d Santa Maria dicta Consolata, edificà da jë Sgnor Falletti. La cesa parochial d’ancheuj a l’é stàita costruìa tra ‘l 1752 e ‘l 1762 për via dël cròl dël còrp prinsipal dla cesa precedenta. Ancora ancheuj a-i son dij dùbit ën sla paternità dël proget ëd ricostrussion.

L’intern dla cesa a l’é caraterisà da na gròssa navà central compòsta ‘d ses altar e dzormontà da na cupola elìtica central. L’altar magior (consacrà dël 1924) a l’é ëd marm polìcrom intarsià; daré a-i é ëdcò ën còr ëd bòsch. Ënt la part dël presbiteri as peul veghse na tèila con ij Sant Pero e Pàul, ai quai la paròchia a l’é dedicà.

L’estern dl’edifissi ën mon ross as caraterisa për l’imponenta faciada: la part central avanzà a l’é a ordin sovrapòst, incurnisà da pilastr a scalé e sormontà da ën tìmpan ch’as afacia ën sla piassa central dël pais.

N’òasi ëd pas e tranquilità, në spassi anvlopà ënt ël silensi e ënt la chiete, andrinta al cheur dla sità. A l’é ël parch dël Màira, l’area ch’a part da le ruin-e dël castel, a fianchegia l’area fluvial dël Màira slongandse ën senté verd e anciarmant, anté ch’i pudoma perdse ën spasgiade meditative, fermesse për lese ën lìber scotand ij rumor dla natura, pratiché fitwalking o andé ën mountain bike. A l’é possìbil rivé al Parch partend da la piassa aranda a le ruin-e dël castel adibìa a area atressà. Ël parch a smon ën percors fàit a anel, compòst da oltre tre chilòmetro dë spasgiada dedicà a chi a marcia, a va ën bici o a cor. Për tanti agn sfrutà come camp për ij viandant, l’area a parte dal 2008 a l’é stàita oget d’ën progèt ëd recùper mersì a j’intervent dl’Aministrassion comunal, dla Protession civil e ‘d vàire associassion. Da quàich agn ij volontari ch’as òcupo dl’area con ël but ëd promòve e valorisé ël parch a son agregasse e a l’han costituì l’Associassion “Amis dël Màira”.